Orgel / klokken

Het orgel van de H. Lambertuskerk

De kerkklokken

Het orgel van de H. Lambertuskerk
(door Mario Coenen)

Inleiding
Voor de meeste kerkgemeenschappen was (en is) het orgel in hun kerk belangrijk ter begeleiding en ondersteuning van de gezangen. De pastoor, dirigent of organist wilde altijd wel een mooier of groter instrument, maar meestal ontbraken de centjes. Het verhaal over de orgels in de Heilige Lambertuskerk van Huisseling begint in 1790 met een brief van pastoor Wilhelmus Waltherus Ruys en de beide kerk- en armmeesters Hendricus van den Berg en W.W. van der Wiele, aan de landdrost van de Heerlijkheid Ravenstein. Hierin is opgenomen dat ‘een jonge dogter met naame Maria van der Wiele uijt een besondere zugt voor den godsdienst en Luijster van gods-huis eenen Orgel in de kerk van den gemelden Dorpen besorgt’. Het was een eenvoudig orgel waarvan de maker onbekend is gebleven. De dispositie (beschrijving van de registers en het technische deel van het orgel) is wel beschreven door Lohman en bewaard gebleven.

Ter illustratie een foto van het oude Huisselingse orgel in de oude kerk. Het orgel stond op de eerste verdieping van de toren, recht boven de ingang. De twee lampen met glazen schaaltjes hangen nu in de sacristie en doopkapel

P. van Eysdonck en Zoon (orgelbouwers)
Men scheen niet al te gelukkig te zijn met dit orgel, want in het parochiearchief bevindt zich een contract uit 1807 waarin de ‘jongelinge Gerardus van Aar aan pastoor Ruys 200 gulden betalen zal tot aankopinge van den nieuwen orgel’.
Dit orgel kwam zeer waarschijnlijk als tweedehandsje uit de kerk van Oirschot. Het parochiearchief van Oirschot vermeldt dat het instrument voor 625 gulden werd verkocht aan pastoor Ruys van Huisseling. Dit orgel is oorspronkelijk in 1764 gebouwd door de orgelmakers P. van Eysdonck en Zoon. Door de watersnoodramp van 1809 ontstond een aanzienlijke schade die ook de kerk en het orgel trof. Koning Lodewijk Napoleon schonk de pastoor destijds een bedrag van 600 gulden voor herstel van het orgel.
In het archief van de familie Smits, de beroemde orgelbouwers uit Reek, bevindt zich een ontwerptekening voor Huisseling die omstreeks 1860 gemaakt zou zijn. Het orgel is echter nooit gebouwd en er blijft dus nog steeds behoefte aan een nieuw of aangepast orgel. In 1898 vraagt het kerkbestuur aan de bisschop van ’s-Hertogenbosch ‘magtiging om een nieuw doorloopend register aan het orgel te laten maken, als het goedschiks tegen niet te hoogen prijs kan geschieden’. Zijne Doorluchtige Hoogwaardigheid gaf toestemming onder gehoudenheid tot behoorlijke verantwoording en voor zover de kosten de 300 gulden niet te boven gaan.

Pijporgel, front
Het pijporgel, vooraanzicht

De nieuwe kerk
Met de bouw van de nieuwe kerk in 1911 wordt het orgel van de oude naar de nieuwe kerk overgeplaatst. Maar bij een nieuwe kerk hoort een beter orgel. In 1912 wordt opnieuw toestemming gevraagd aan de bisschop voor het aangaan van een lening van 600 gulden, om daarmee het oude orgel op orde te brengen en te voorzien van een nieuwe blaasbalg. Waarschijnlijk zijn de werkzaamheden niet uitgevoerd omdat al in 1913 een nieuw verzoek naar de bisschop ging voor aanschaf van een nieuw orgel. Men had een orgel op het oog van de orgelbouwer P. Pels uit Alkmaar. Waarschijnlijk is er om budgettaire redenen weer geen nieuw orgel geplaatst maar heeft de Firma Pels het bestaande orgel ingrijpend omgebouwd en gemoderniseerd. De gehele mechaniek en een deel van het pijpwerk zijn vervangen. De tractuur (het mechanische deel) werd pneumatisch met een vrijstaande speeltafel midden voor het orgel. De oude balg en een deel van de kanalen bleef bewaard, alsmede een aantal pijpen. Andere bronnen vermelden dat er in de kerk sinds 1913 een instrument van B. Pels is geplaatst.

Pijporgel, pinakel

In 1948 wordt het orgel uitgebreid met een nieuwe Meidinger windmachine die door de firma Gebr. Vermeulen wordt geleverd. Een jaar later wordt het orgel door dezelfde firma schoongemaakt en waarschijnlijk ook gerestaureerd. In 1977 wordt een orgelfonds opgericht. Het kerkbestuur ziet door de zeer slechte toestand van het orgel zich genoodzaakt het orgel opnieuw te laten restaureren. De restauratie wordt weer uitgevoerd door Gebr. Vermeulen uit Weert.

Het Johannusorgel op het priesterkoor

Naar het digitale tijdperk
Omstreeks 1986 hebben veranderingen in de liturgie tot gevolg dat het koor op het priesterkoor gaat zingen. De afstand tot het pijporgel wordt daardoor te groot. Er wordt een elektronisch orgel ter waarde van 8.000 gulden aangeschaft. Het pijporgel achter in de kerk wordt uitsluitend nog gebruikt voor rouw- en trouwdiensten. Omdat het repertoire van het Huisselings Gemengd Koor toeneemt, voldoet het elektronisch orgel niet meer aan de gestelde eisen. Het orgel mist karakter en klankrijkdom en inspireert niet. Er wordt wederom een orgelcommissie opgericht, die alle mogelijkheden (zoals het verplaatsen en uitbreiden van het pijporgel) bekijkt. De onderzochte mogelijkheden blijken financieel niet haalbaar. In 2000 krijgt men toestemming van het bisdom voor de aanschaf van een digitaal orgel voor 39.117 gulden van het merk Johannus. Het geluid van het orgel wordt nu door de wanden en de gewelven gelijkmatig en op een natuurlijke wijze over de ruimte verdeeld. Naast de vele registers biedt het orgel ook een keuze uit enkele oude stemmingen zoals middentoon en werckmeister.

naar boven

De kerkklokken
(door Jeroen Arts)

Inleiding
De klokken in de kerktoren behoorden altijd al tot het meest waardevolle bezit van de parochie. Uit de geschiedenis is bekend dat de oude klokken in 1586 werden geroofd en dat men daarna zo’n 30 jaar een klok heeft moeten huren. Pas in 1620 heeft Huisseling weer een eigen klok in bezit gekregen. In de archieven wordt gerept dat de oude klokken uit 1388 stamden en de kwaliteit van die van de Westminster Abbey zouden hebben.  Klokken ´ Die wael twe duysent ghulden wert waren.´   […]´  Den worren geen schoender cloecken aen den Maeskant als wij te Huysselingh en hadden.´  Als de kerk in 1621 – op last van de Staten – moet worden afgebroken, schrijft men: “Want wij hebben een clock laten gieten, die en is noch niet al betaalt, want sij en heeft daer noch geen jaer gehangen.”
In 1699 worden er nieuwe klokken aangeschaft. Deze werden ter plekke gegoten door klokkengieter Johan Fremy.
Leuk detail: Tijdens de bouw van de huidige kerk hing één van de klokken in één van de grote lindebomen die vóór de kerk stonden. Die lindebomen waren enorm en zijn na de oorlog gerooid en vervangen door een smalgroeiende soort populier, welke op hun beurt in 1985 zijn gerooid en vervangen door meidoorns (ook weer gerooid)…

Klokken als kanonnenvoer
Na een verhuizing naar de nieuwe kerk, worden de klokken op 7 januari 1943 opnieuw door oorlogsgeweld uit de toren gehaald. De Duitsers hadden het brons van de klokken nodig, alleen echt monumentale klokken mochten blijven hangen.
De rijksdienst voor monumentenzorg (nu Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed), stuurde mensen langs de kerk om gegevens over de oude klokken te noteren. Zo is van de ene klok bekend:
Klokkengieter Johan Fremy, Gietjaar 1699, diameter 73 cm., gewicht 250 kg.
Oorlogsregistratienummer: 6-A-264.P.
Uitgenomen op 7 januari 1943. Vervoerd naar het depot in Tilburg.
Het opschrift luidt: SANCTA MARIA ORA PRO NOBIS. JOHAN FREMY ME FECIT. GEURDT VAN NIETHUYSEN CUSTOS.
Versiering: Figuurrelief Kruis met daarin een engelenkopje.
Vertaling van het opschrift: Heilige Maria Bid Voor Ons. Johan Fremy heeft mij gemaakt. Geurdt van Niethuysen koster.

Huisseling.nl; De oude Huisselingse Mariaklok, gefotografeerd op het depot in Tilburg. Bron foto RCe Documentnummer KLV-KB-Film-XX-07 monumentennummer 518193
Huisseling.nl; De oude Huisselingse Mariaklok, gefotografeerd op het depot in Tilburg. Bron foto: RCe Amersfoort. Documentnummer KLV-KB-Film-XX-07 monumentennummer 518193

Van de andere klok is het volgende genoteerd:
Klokkengieter Johan Fremy, Gietjaar 1699, diameter 90 cm., gewicht 473 kg.
Oorlogsregistratienummer: Rn. 6-C-325.P.
Uitgenomen op 7 januari 1943. Vervoerd naar het depot in Tilburg.
Het opschrift luidt: SANCTE LAMBERTE, ORA PRO NOBIS. H. HENRICUS VER BRUGHEN PASTOR. ANNO 1699 IAN CEELEN KOCKEN LAMERT KLEYNEN KERCKMEESTERS. Op de mantel staat IOHAN FREMY ME FECIT.
Versiering: Figuurrelief met gekroond wapen.
Vertaling van het opschrift: Sint Lambertus Bid Voor Ons. H. Henricus Verbrughen pastoor anno 1699, Jan Ceelen Kocken en Lamert Kleijnen zijn de kerkmeesters. Johan Fremy heeft mij gemaakt.

Huisseling.nl; Beschrijving van de oude Huisselingse Lambertusklok. Van deze klok is geen foto bekend. Bron foto RCe Amersfoort
Huisseling.nl; Beschrijving van de oude Huisselingse Lambertusklok (zie II). Van deze klok is geen foto bekend. Bron foto RCe Amersfoort

Henri Elemans noteerde destijds nog het volgende: “De twee klokken dateerden van 1699 en waren gegoten onder pastoor Verbruggen en de kerkmeesters Jan Ceel Kocken en Lamert Cleijnen. De grote klok, H. Lambertus woog 473 kg, de kleine H. Maria, 250 kg. Deze klokken zijn indertijd in Huisseling op het kerkhof door rondtrekkende klokkengieters gegoten. Op 22 januari 1943 werd er een klein klokje in de toren aangebracht (dat tegenwoordig op het priesterkoor hangt). Op 3 februari werden de klokken bij de kerk opgehaald om per schip, samen met alle andere klokken uit de omgeving, naar Duitsland te worden afgevoerd om daar als ‘kanonnenvoer’ te dienen.”

Huisseling.nl; De klokken in de klokkenzolder

De klokken komen na de oorlog zwaar beschadigd terug. Er zaten scheuren in en ze klonken enorm vals. Helaas was er niet al te zacht mee omgesprongen. Op 23 februari 1945 worden ze weer in de toren teruggehangen. Door het Ministerie van Financiën en het Commissariaat voor Oorlogsschade wordt in september 1948 geld uitgekeerd voor nieuwe klokken. In 1948 wordt door pastoor Diels een nieuwe Mariaklok besteld bij Petit & Fritsen, die in maart 1949 wordt geleverd. Hij zou gezegd hebben: “dat valse kreng moet maar eens den toren uit”.
In 1953 vindt pastoor Diels het tijd worden om te kijken of de andere zwaar beschadigde klok misschien kan worden hersteld. Hij laat twee firma’s de mogelijkheden bekijken. Beide firma’s zijn van mening dat men de klok beter kan laten omgieten tot een nieuwe klok. Petit & Fritsen krijgt hiervoor de opdracht en in maart wordt een nieuwe klok geleverd. Deze wordt de Lambertusklok genoemd.

De Lambertusklok
De Mariaklok

Het uurwerk
In 1911 wordt een nieuw uurwerk voor in de toren aangeschaft. De gemeenteraad van Huisseling zegt toe het uurwerk te betalen, mits zij op hun beurt gebruik mogen maken van de toren voor het luiden van de klokken bij brand en watersnood en het uitsteken van de vlag. In 1955 wordt door de firma Eijsbouts een automatisch Angelusapparaat geleverd. De toren bezit nu twee nieuwe klokken en een nieuw Angelusapparaat. De toren kan er voorlopig weer tegenaan.
In 1960 wordt de handmatige opwinding van de klok vervangen door een automatische opwinding. Tot nu toe gebeurde dat nog steeds met een zwengel. Die zwengel was ‘uit den tijd’ en de koster was inmiddels verhuisd naar een andere woning, zodat hij niet meer zo snel bij de kerk kon zijn. In 1975 komen er nieuwe cijfers op de toren en wordt er een cijfer- en wijzerverlichting aangebracht. Met de grote restauratie in 1998 worden de klokken gedemonteerd en schoongemaakt. De klokkenstoel wordt gezandstraald en alles wordt weer opnieuw opgehangen. Het Angelusapparaat wordt ook weer in ere hersteld. In april 2011 is het oude mechanische uurwerk (bijna honderd jaar oud) vervangen door een digitaal uurwerk en werkt de aandrijving van de klok op een computer. Het oude uurwerk is nog wel aanwezig, maar buiten gebruik gesteld.

Aandrijving wijzers in de toren
Aandrijving wijzers en wijzerverlichting binnenzijde

naar boven

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.